„Lekcja wolności” okrągły stół i wybory 4 czerwca 1989 r.

Ogólna charakterystyka:

Okrągły Stół – negocjacje prowadzone od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 przez przedstawicieli władz PRL (obozu rządzącego PZPR, ZSL, SD) przy aktywnym współudziale ugrupowań społecznych (m.in. Stowarzyszenie „PAX”, OPZZ, PZKS, opozycji solidarnościowej) oraz kościelnej (status obserwatora – Kościół Ewangelicko-Augsburski oraz Kościół rzymskokatolicki). Ich rozpoczęcie i zakończenie odbyło się w siedzibie Urzędu Rady Ministrów PRL w Pałacu Namiestnikowskim (obecnie Pałac Prezydencki) w Warszawie. W obradach wszystkich zespołów brały udział 452 osoby.

Jest to jedno z najważniejszych wydarzeń w najnowszej historii Polski, od którego rozpoczęły się zmiany ustrojowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w tym częściowo wolne wybory do Sejmu, tzw. wybory czerwcowe.

Geneza Okrągłego Stołu

Z początkiem roku 1989 r. Polska stanęła przed widmem kolejnego, wielkiego wybuchu społecznego. W styczniu w MSW zarejestrowano 49 strajków trwających co najmniej jedną dobę, a uczestniczyło w nich 15 tys. osób. Obok nich w lutym odnotowano blisko 2200 innych form protestu tj. wiece, oflagowanie zakładów, pogotowie strajkowe czy pisanie petycji. Domagano się przede wszystkim podwyżek płac. W Nowej Hucie pojawił się pierwszy polityczny postulat – domagano się przywrócenia do pracy osób zwolnionych w czasie stanu wojennego.

 

W połowie sierpnia 1988 roku władze PRL rozpoczęły rozmowy z opozycją. Dzięki nim 31 sierpnia w willi MSW na ul. Zawrat w Warszawie odbyło się spotkanie generała Czesława Kiszczaka oraz Lecha Wałęsy, na którym obecny był także biskup Jerzy Dąbrowski oraz sekretarz Komitetu Centralnego Stanisław Ciosek. Kolejne nastąpiło 15 września.

Dnia 16 września rozpoczęły się rozmowy w Magdalence, czyli rozmowy władz państwowych z przedstawicielami ruchu solidarnościowego i Kościoła podczas których główną poruszaną kwestią była legalizacji Solidarności. Uzgodniono iż Okrągły Stół powstanie w połowie października, a jego tematyką ma być: „model funkcjonowania państwa i życia publicznego, przyspieszenie rozwoju i modernizacja gospodarki narodowej, kształt polskiego ruchu związkowego”. Październikowy termin nie został jednak dotrzymany, bo Solidarność nie zgadzała się na warunki rządowe: żądała legalizacji oraz nieingerowania w składzie strony solidarnościowo-opozycyjnej przyszłego Okrągłego Stołu.

Dnia 27 września 1988 roku stanowisko premiera objął Mieczysław Rakowski, 14 października został natomiast powołany jego gabinet. W grudniu rozpoczęły się obrady X Plenum Komitetu Centralnego PZPR, podczas którego dyskutowano możliwość rozmów z Solidarnością oraz jej legalizacji. Spowodowały one duży konflikt w partii, w tym zmiany w Biurze Politycznym. Ostatecznie, dzięki naciskowi m.in. Jaruzelskiego i Kiszczaka, przyjęto Stanowisko X Plenum KC PZPR w sprawie pluralizmu politycznego i związkowego. Umożliwiło to rozpoczęcie przygotowań do obrad Okrągłego Stołu.

Dnia 27 stycznia 1989 nastąpiło kolejne spotkanie Wałęsy i Kiszczaka, podczas którego ustalono procedurę i zakres obrad oraz ostateczny termin rozpoczęcia. Obrady toczone były w trzech głównych zespołach: ds. gospodarki i polityki społecznej, ds. reform politycznych, ds. pluralizmu związkowego.

Uczestnicy obrad plenarnych:

W obradach plenarnych oraz w zespołach uczestniczyli:

• pierwsi trzej prezydenci III RP (Lech Wałęsa, Aleksander Kwaśniewski, Lech Kaczyński),

• pięciu późniejszych premierów (Czesław Kiszczak, Tadeusz Mazowiecki, Leszek Miller, Jan Olszewski, Jarosław Kaczyński),

• czterech późniejszych wicepremierów,

• sześciu późniejszych marszałków i wicemarszałków Sejmu i Senatu,

• ponad 75 późniejszych ministrów i wiceministrów,

• ok. 100 późniejszych parlamentarzystów,

• kilku późniejszych prezesów Sądu Najwyższego, Trybunałów, redaktorów naczelnych gazet.

Uczestnikami konferencji byli też m.in.: ze strony rządowej – S. Ciosek, M. Kozakiewicz, A. Miodowicz, ze strony opozycyjno-solidarnościowej – Z. Bujak, W. Frasyniuk, B. Geremek, J. Kuroń, A. Michnik, A. Stelmachowski, J. Turowicz.

Charakterystyka postanowień:

W podpisanych porozumieniach przyjęto, iż reforma ustroju politycznego i systemu gospodarczego odbędzie się w sposób ewolucyjny, jej podstawę stanowić będą m.in. pluralizm polityczny, wolność słowa, niezawisłość sędziów, silny samorząd terytorialny, demokratyczny tryb powoływania wszystkich przedstawicielskich organów władzy państwowej, swobodne kształtowanie się struktury własnościowej, rozwój stosunków rynkowych i konkurencji. Przyjęto także zasadę pluralizmu związkowego, tj. tworzenia i swobodnego zrzeszania się w związkach zawodowych.

W zakresie reform dotyczących naczelnych władz państwowych uzgodniono utworzenie Senatu jako drugiej izby parlamentu oraz urzędu Prezydenta. Postanowiono też, że wybory do senatu będą całkowicie wolne, natomiast wybory do sejmu będą miały charakter kontraktowy.

Najważniejsze postanowienia:

• utworzenie Senatu z liczbą 100 senatorów oraz wybory większościowe (po 2 senatorów z każdego województwa, a w woj. warszawskim i katowickim po 3);

• kwotowe wybory do Sejmu – 65% miejsc (299 mandatów) miało być zagwarantowane dla PZPR, ZSL i SD (60%) oraz dla prokomunistycznych organizacji katolików – PAX, UChS i PZKS (5%). Ważny jest fakt, iż liczbę 299 podzielono na 264 i 35, z czego pierwsze były obsadzane w wyniku wyborów w okręgach wielomandatowych, a drugie z tzw. listy krajowej, na której znajdowali się najbardziej znani przedstawiciele partyjni; o pozostałe 35% miejsc (161 mandatów) mieli walczyć w wolnych wyborach kandydaci bezpartyjni;

• utworzenie urzędu Prezydenta PRL, wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe

• zmiana prawa o stowarzyszeniach, która umożliwiłaby rejestrację Solidarności;

• dostęp opozycji do mediów (np. raz w tygodniu półgodzinna audycja w TVP, reaktywowanie „Tygodnika Solidarność”)

WYBORY PARLAMENTARNE 04 czerwca 1989

Wybory przeprowadzone zgodnie z tymi ustaleniami odbyły się 4 czerwca 1989. W ich rezultacie strona solidarnościowa obsadziła wszystkie przyznane jej miejsca w parlamencie oraz wprowadziła do senatu 99 (na 100) swoich przedstawicieli. Taki układ sił pozwolił na utworzenie w Sejmie Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego oraz powołanie 24 sierpnia 1989 r. pierwszego w Europie Wschodniej niekomunistycznego rządu z T. Mazowieckim jako premierem, w skład tego rządu weszli jednak przedstawiciele starego reżimu, obsadzając m.in. „resorty siłowe”- MON i MSW. W lipcu 1989 parlament kontraktowy wybrał W. Jaruzelskiego na prezydenta. Polska jako pierwszy kraj w obozie socjalistycznym wkroczyła na drogę transformacji. Wraz z powstaniem NSZZ „Solidarność” w 1980 roku stworzono podstawy samorządnej Rzeczpospolitej. W tym samym roku przeprowadzono wybory prezydenckie, które wygrał Lech Wałęsa. Pierwsze w pełni demokratyczne wybory parlamentarne odbyły się w 1991 r. W ich efekcie utworzono pierwszy demokratyczny rząd Jana Olszewskiego, a Polska stała się w pełni demokratycznym państwem.

Przebudowa państwa obejmowała niemal wszystkie sfery życia społecznego:

Transformację społeczną– zmiana mentalności społecznej, akceptacja nowych reguł

Transformacja ustrojowa – demokratyczne władze Polski przeprowadziły w czasie pierwszych lat III Rzeczypospolitej wiele istotnych zmian i reform. Początkowo wprowadzono zmiany do Konstytucji PRL zmieniające nazwę państwa na Rzeczpospolita Polska, przywracające do godła orła w koronie i odrzucające zasady komunistycznego systemu jednopartyjnego.

Transformacja gospodarcza – reformy rządu Mieczysława Rakowskiego w latach 1988–1989 uznawane są za inaugurację procesu transformacji gospodarczej.W roku 1990 przyjęto pakiet reform gospodarczych znanych jako plan Balcerowicza, polegający na wprowadzeniu wolnego rynku, obniżeniu inflacji i deficytu budżetowego oraz na dążeniu do przyspieszenia wzrostu gospodarczego. W sferze gospodarczej zapadły decyzje dotyczące m.in. zasad swobodnego kształtowania się struktury własnościowej, wprowadzenia gospodarki rynkowej i konkurencji, likwidacji systemu nakazowo-rozdzielczego, jednolitej polityki finansowej wobec przedsiębiorstw.

Program stabilizacji miał za zadanie przywrócić równowagę gospodarce oraz opanować hiperinflację. To bardzo wysoka inflacja – ponad 150% w skali roku, spowodowana przez całkowite załamanie systemu finansowego kraju i ogromny deficyt budżetowy finansowany przez dodruk pieniędzy. Postanowiono zaostrzyć politykę budżetową – wzmocnić dyscyplinę negocjacji większych dochodów. Zarządzono zwiększenie oprocentowania kredytów (co nie podobało się polskiemu społeczeństwu). Chciano ustabilizować kurs dolara wobec złotówki. Uwolniono ceny zdecydowanej większości towarów, rząd kontrolował tylko ceny energii elektrycznej, węgla, gazu oraz biletów transportu – PKP i PKS. Bardzo istotną zmianą była prywatyzacja, która miała za zadanie zmianę struktury własności. Polegała ona na sprzedaniu własności państwa prywatnym właścicielom. Zdecydowano również o utworzeniu rynku pracy, w którym o poziomie zatrudnienia i wysokości płac będzie decydował popyt. Postanowiono „otworzyć” Polskę na inne kraje – zliberalizować cła. Starano się także o polepszenie stosunków międzynarodowych. Wprowadzono swobodę stanowienia cen, oraz zlikwidowanie reglamentacji (ograniczenie wolnego obrotu pewnymi dobrami, lub towarami spowodowane ich niedostatkiem, wielu ludziom kojarzy się z „kartkami” na pożywienie) niektórych produktów. Ustalono również bardzo ważne zmiany dotyczące systemu bankowego. Udało się również otwarcie w Warszawie Giełdy Papierów Wartościowych, co przywróciło Polsce rynek papierów wartościowych, czyli dodatkową możliwość inwestycji. Sytuacja Polski zaczęła się znacznie poprawiać. Pierwszy krokiem do polepszenia bezpieczeństwa miało być dołączenie się do NATO. Polska otrzymała zaproszenie do członkowstwa w 1997 roku, a wykorzystała je dwa lata później. Następnym krokiem było przyłączenie Polski do Unii Europejskiej. Po bardzo długich staraniach, rozpoczętych w 1994 roku, w końcu udało się nam i 10 lat później byliśmy już pełnoprawnymi członkami UE.

Źródło: wikipedia.org